در این مرکز که «مرکز اورژانس اجتماعی بهزیستی شهید نواب صفوی» نام دارد، فرزانه آزادواری مدیریت میکند. او از 14سال قبل که این مرکز پایهگذاری شد در آن حضور دارد. از کارمندی شروع کرده و بعد به معاونت مرکز منصوب شده و اکنون مدیریت مرکز برعهده اوست. ساختمان قدیمی مرکز، 2 طبقه است. در طبقه اول کارمندان مشغول کار هستند و در طبقه دوم مکانی وجود دارد که اگر یکی از مراجعهکنندگان بهدلیلی نتوانست به خانهشان برود بتواند شب را آنجا بماند. فرزانه ازادواری بعد از هماهنگیهای لازم و رتق و فتق امور مرکز با ما پای میز مصاحبه نشست.
اورژانس اجتماعی سالهاست که فعالیت خود را در زمینه فعالیتهای اجتماعی و مداخله در بحرانها شروع کرده است اما تعداد زیادی از آدمهایی که نیاز به حضور در این مرکز دارند، هنوز درباره آن اطلاعاتی ندارند. در گفتوگویی که با دکتر حسین اسدبیگی داشتیم در این خصوص توضیحاتی دادند که بسیار ضروری است. حسین اسدبیگی از 15سال قبل فعالیت خود را در زمینه آسیبهای اجتماعی آغاز کرده و در حال حاضر میتوان او را یکی از افرادی دانست که درباره اورژانس اجتماعی اطلاعات زیادی دارد. از سال1378 پایههای این مرکز در بهزیستی استان تهران ریخته شد و به این ترتیب بود که «مرکز مداخله در بحران» در تهران و چند شهر بزرگ دیگر تشکیل شد اما اورژانس اجتماعی از مدتی بعد وارد سیستم شد تا به داد بحرانها برسد؛ «سال83 اورژانس اجتماعی با تلفن سه رقمی 123 وارد سامانه آسیبهای اجتماعی شد تا بتواند از این طریق در بحرانها مداخله کرده و آنها را حل کند.»
گذشته از اورژانس اجتماعی، مدتی است که در خیابانهای بعضی شهرها ونهایی را میبینیم که در خیابانها مستقر هستند و مردم میتوانند با مراجعه به آنها مشکلاتشان را در میان بگذارند. این خودروها نیز از سال1387 به اورژانس اجتماعی پیوستند و در کنار آنها نیز پایگاههای خدمات اجتماعی در محلات، فعالیت میکنند و اینک، اورژانس اجتماعی جمع این 3 فعالیت است.
در گذشته این مراکز در پایتخت و شهرهای بزرگ دیگر وجود داشتند اما مدتی است که این فعالیت گسترش بیشتری پیدا کرده است؛ «در حال حاضر تمام مراکز استانها مجهز بهخودرو و خدمات سیار هستند و حدودا 190 مرکز اورژانس اجتماعی، 160 پایگاه اورژانس اجتماعی و 298 ون در ایران فعالیت میکنند.»
به گفته اسدبیگی سطح فعالیتهای اورژانس اجتماعی متنوع است و بهطور کلی آنها در 3 سطح فعالیت میکنند و هر کدام وظیفهای خاص دارند؛ «یکی از مراکز ثابت که از گذشته تا الان مشغول بهکار بوده «مداخله در بحران» است. مورد بعدی خودروهای خدمات سیار شامل کارشناسان، روانشناسان و مددکاران است که در مناطق مختلف مستقر هستند تا مردم درصورت نیاز به آنها مراجعه کنند و دیگری خطوط شبانه روزی 123 است که به محض برقرارشدن ارتباط با آنها میتوانید از صحبتهای مشاوران بهره ببرید و اگر لازم باشد آنها نیرو به محل اعزام میکنند. صحبت و مشاوره یک روی اورژانس اجتماعی است و روی دیگر آن مداخله قضایی است که گاهی اوقات پیش میآید؛ «زمانی که ثابت شود یک زن یا کودک مورد آزار و اذیت قرار گرفته و این مسئله با مداخله روانشناسان مرکز حل نشده است، پای اقدامات قضایی پیش میآید و کارشناسان حقوقی به کمک میآیند. در برخی موارد بچه از خانواده گرفته میشود و تا زمانی که وضعیتش مشخص شود در بهزیستی نگهداری میشود. اگر این کودکان زیر 6سال باشند باید به شیرخوارگاه بروند و اگر بالای این سن باشند در مراکز شبانهروزی بهزیستی نگهداری میشوند.»
مهمترین مسئلهای که در اورژانس اجتماعی به آن پرداخته میشود کودک آزاری است و مشکلات دیگر نیز در درجههای بعدی قرار میگیرند؛ «اگر بخواهم این مسائل را دستهبندی کنم باید بگویم اول کودک آزاری، بعد همسرآزاری و بعد از آن خودکشی و فرار از منزل مشکلات اساسی هستند که مردم برای حل آنها به اورژانس اجتماعی مراجعه میکنند. طبق آماری که ما داریم تعداد کسانی که در تهران به مراکز اورژانس اجتماعی مراجعه میکنند بیشتر از شهرهای دیگر است چون تهران پایتخت است و درخصوص این مرکز اطلاعرسانیهای بیشتری صورت گرفته است.»
بیشترین کسانی که به ما مراجعه میکنند کودکان، دختران و زنانی هستند که به هر دلیلی در معرض آسیبهای اجتماعی قرار گرفتهاند و برای اینکه مشکلشان حل شود نیاز به مشاوره و مداخله دارند. این افراد به ما مراجعه میکنند تا از این طریق مشکلشان حل شود. البته در حال حاضر تعدادی از کارشناسان ما در دادگاهها و دادسراها مستقر هستند که میتوانند به کسانی که مشکلاتشان به دادگاهها رسیده است راهنمایی بدهند.
هر کدام از کارشناسان بعد از صحبت با مراجعین به فراخور مشکلی که با آن درگیر هستند، آنها را به ارگانهای مسئول معرفی میکنند. البته اگر نیاز به مداخله کارشناسی و روانشناسی داشته باشند که مشکل در همین مرکز یا مراکز دیگر بررسی و حل میشود.
خیر، مراکز اورژانس اجتماعی در این خصوص پاسخگو نیستند و باید به ارگانهای مورد نظری که برای این کار درنظر گرفته شده یا مراکز ترک اعتیاد مراجعه کنند. مراکز اورژانس نه معتادان را پذیرش میکنند نه کسانی که از بیماری اعصاب و روان در رنج هستند. آنها بهتر است به بیمارستان مراجعه کنند. از همان روزی که طرح اورژانس اجتماعی پایهریزی شد، یکی از اهدافی که داشتیم کمک به ترنس سکچوآلها بود؛ یعنی افرادی که میخواهند تغییر جنسیت بدهند. مرکز شهید نواب صفوی، تنها مرکزی است که در سطح تهران ترنسها را میپذیرد و به آنها راهنمایی و مشاوره میدهد، البته این افراد نمیتوانند در مرکز زندگی کنند، آنها فقط برای گرفتن خدمات تخصصی وارد مرکز میشوند تا از کارشناسان و روانشناسان راهنمایی بگیرند. این افراد بهمدت 2 سال تحت مشاوره هستند و اگر به اطمینان رسیدند (البته با توجه بهنظر قطعی پزشکی قانونی) که میخواهند جنسیتشان را تغییر بدهند، وارد مراحل قانونی و پزشکی کار میشوند. در این بین بهزیستی حمایتهای تخصصی و البته مقدار اندکی کمک مالی برای این افراد درنظر گرفته و برای مجوز تغییر جنسیت، ابطال شناسنامه قدیمی، صدور شناسنامه جدید و... به آنها کمک میکند. در سالهای ابتدایی تاسیس، تنها مرکز شهید نواب صفوی پذیرای افراد ترنس از سراسر کشور بود اما در حال حاضر بقیه استانها هم در مراکز خودشان این امکان را فراهم کردهاند.
فقط یک شب. آن هم اگر خانمی مراجعه کند که نتواند شب به خانه برود. آنها یک شب در این مرکز میمانند و روز بعد برای طیشدن روند کارهای اداریشان از مرکز خارج میشوند. مسئولیت دختران کمی بیشتر است. کارشناسان ما ابتدا با آنها و خانوادههایشان صحبت میکنند. اگر مشکلی که دارند قابل حلکردن باشد دختر به خانهشان برمیگردد اما اگر غیر از این باشد و او جایی برای رفتن نداشته باشد میتواند یک یا 2 دوره 21روزه در مرکز بماند تا درباره او تصمیمگیری شود.
اینکه مشکلشان حل شود و به کانون خانواده برگردند. در این بین معدود نفراتی هم هستند که دربارهشان تصمیمهای دیگری گرفته میشود.
امکانات پزشکی و روانشناسی جزو مسائلی هستند که در این مرکز به آنها توجه خاصی میشود. ما دراینجا مشاورههای تخصصی روانشناسی، روانپزشکی، مددکاری و گاهی حقوقی داریم که به فراخور مراجعهکنندگان به آنها داده میشود. پرستاران و درصورت نیاز پزشکانی وجود دارند که به مراجعان خدمات میدهند. همانطور که گفتم عدهای در این مرکز پذیرش میشوند. برای این افراد که حدودا بین 14تا 40 سال سن دارند برنامههایی درنظر گرفته میشود تا زمانی را که در مرکز صرف میکنند بیهوده نباشد. کلاسهای نقاشی، مهارتهای زندگی، کتاب خواندن و... جزو برنامههای فراغتی است که برای این افراد درنظر گرفته میشود.
بله. در اینجا هم مثل خیلی از مراکز دیگر مشکلاتی از این دست وجود دارد. بهطور تقریبی 20درصد از تماسهایی که با مرکز گرفته میشود واقعی نیستند. یکی از مواردی که بیشتر از همه با آن دست به گریبان هستیم این است که پدر و مادری که در آستانه جدایی از یکدیگر هستند یا از هم جدا شدهاند به عمد گزارش آزار کودکشان را توسط طرف مقابل میدهند تا تلافی کنند. مادر و پدرهای زیادی داریم که تماس میگیرند و میگویند همسرشان کودکشان را کتک میزند تا به این بهانه حضانت کودک را بر عهده بگیرند.
در پایتخت 4 تیم در غرب، 3تیم در شمیرانات، 4تیم در شهر ری و 4تیم در مرکز نواب مستقر هستند که جنوب و شرق تهران را پوشش میدهند.
تیمهایی که برای این کار درنظر گرفته میشوند به جز راننده از حضور یک مددکار و یک روانشناس سود میبرند. برای انجام ماموریتها از مرکز خارج میشوند و به آدرسی که نیاز به مداخله دارد، مراجعه میکنند تا اوضاع را تحت کنترل خودشان بگیرند.
اورژانس اجتماعی به این دلیل بهوجود آمد که لازم نباشد هر پروندهای که درخصوص آزار و اذیت در کلانتری تشکیل میشود به دادگاه یا دادسرا رسیده شود. البته هدف اصلی این است که حتی افراد در موارد کم اهمیتتر به کلانتری هم نروند و بیشتر به مراکز مداخله در بحران حضور پیدا کنند تا با مشاوره تلفنی، حضوری یا سرپایی مشکلشان برطرف شود. البته اگر مشکل مراجعهکنندگان حاد باشد و نیاز به مداخله قضایی داشته باشد حتما قوه قضاییه و مأموران انتظامی وارد میدان میشوند و از آنجا به بعد را به آنها میسپاریم.
بله. هر کس با ما تماس بگیرد ملزم است که مشخصاتش را بگوید اما تمام آن مشخصات و صحبتهایی که انجام داده به رسم امانت نزد ما میماند و کسی از آنها با خبر نخواهد شد.
اگر مشکلی دارید که میخواهید درخصوص آن با کارشناسان اورژانس اجتماعی صحبت کنید، چند راه دارید. یکی از آنها خط تلفن 123 است که در تمام شبانه روز پاسخگوی شماست. راه دوم حضور در مراکز اورژانس اجتماعی است که در اغلب شهرهای کشور پایهگذاری شدهاند و در شهر تهران 4مرکز وجود دارد. مورد دیگر خودروهای ون و ایوکوی سفید رنگ داخل خیابانها هستند که به مراجعان مشاوره سرپایی میدهند. با حضور در این مراکز میتوانید مشکلاتتان را حل کنید. اغلب کارشناسان این مرکز دورههای تخصصی دیدهاند و با مدرک لیسانس و فوقلیسانس روانشناسی یا مددکاری برای خدمت به مردم آماده هستند.
اگر دوست دارید به دختران و زنانی کهدر مراکز اورژانس اجتماعی سکونت دارند کمک کنید یک راه خوب وجود دارد. مواد خام یا نذریهایی که دارید را به جای اینکه بین مردم پخش کنید به مرکز اورژانس ببرید و به آنها بدهید. حتما هم لازم نیست این غذاها پخته شده باشند، مثلا اگر نذر قیمه دارید، مواد اولیهاش را به مرکز اورژانس ببرید تا مسئولان آنجا به مرور برای مددجویانشان غذا تهیه کنند. اینطوری هم شما ثواب کردهاید هم آنها چند وعده غذای خوب سرو کردهاند.
با سلام و عرض خسته نباشید خدمت همه عوامل
فرزانه آزادواری سرپرست اورژانس اجتماعی بهزیستی شهید نواب صفوی در حاشیه بازدید خبرنگاران از این مرکز که به مناسبت هفته بهزیستی برگزار شد، اظهار داشت : این مرکز با هدف حمایت از دختران و زنان آسیب دیده و یا در معرض آسیب ایجاد شده است.
وی تصریح کرد:در سال 83 و طی برنامه ریزی از سوی سازمان بهزیستی خط 123 با هدف مقابله با کودک آزاری در این مرکز راه اندازی شد و کم کم در تمام استانها ایجاد شد.
آزادواری با اشاره به آمار تماس از سوی شهروندان تهرانی با خط 123 گفت: در سال گذشته بالغ بر 130 هزار تماس با خط 123 در استان تهران برقرار شده است که نیمی از این تماسها مربوط به شهروندان شرق تهران است و بیشترین مورد تماسها در خصوص کودک آزاری است که خود کودک، والدین طلاق گرفته، رهگذر یا همسایه با این خط تماس گرفتند که حدود 10 تا 15 مورد تماسها به دستور قضایی منجر شده است.
سرپرست اورژانس اجتماعی بهزیستی شهید نواب صفوی ادامه داد: پس از تماس شهروندان با 123 ، کارشناسان با حضور در محل اعلام شده صحت و سقم تماس بررسی میکنند و در نهایت مراحل بعدی پیگیری میکنند به طوری که برخی از این تماسها با مراجعه به درب منزل و تعدادی با مشاوره پی در پی و برخی با مداخله دستگاه قضایی پیگیری میشود
وی در خصوص نحوه پذیرش مراجعه کنندگان در این مرکز خاطر نشان کرد:در این مراکز روانشناس، مددکار، مشاور حقوقی، پزشک و بهیار وجود دارند و ظرفیت اسمی ما 25 نفر است که در حالت ایده آل 16 نفر است. افراد پس از ارجاع به این مرکز با مصاحبه اولیه توسط روانشناسان برای تشخیص خدمات سرپایی یا نگهداری مورد مشاوره قرار میگیرند و هیچ هزینهای از افراد دریافت نمیشود، در قسمت مددکاری نیز مشاورههای مراحل بعدی برای کمک و رسیدگی به این افراد انجام میشود که در نهایت سرپرستان مرکز از طریق مشاوره با مددکاران در مورد نگهداری و یا عدم نگهداری یک فرد تصمیم میگیرند.
آزادواری تصریح کرد: مراکز اورژانسی اجتماعی به صورت 24 ساعته پذیرش دارند و دستورالعمل نگهداری ما برای این افراد دو تا 21 روز است. اما در مواردی به چند ماه نیز بیانجامد چرا که ما اصرار به برگرداندن این افراد به خانوادههایشان داریم. در این مرکز اورژانس اجتماعی صبحها 5 کابین فعال بعدازظهر سه کابین، شبها دو کابین فعال هستند.
سرپرست مرکز اورژانس اجتماعی بهزیستی شهید نواب اضافه کرد: در سه ماهه اول امسال 53 هزار تماس با خط 123 داشتیم که 273 مورد از آنها منجر به تشکیل پرونده شد.